اخلاق پژوهش

1-   امانت­داری و رعایت حقوق علمی اشخاص اقتضا می ­کند که اگر مطلبی را از منبعی نقل می ­شود، نشانی درست آن را نیز باید نوشته شود. امانت­داری در تحقیقاتی که بر پایه­ نقل استوارند، مانند تحقیقات تاریخی، بسیار واضح و روشن است و در تحقیقات غیرنقلی، برای بیان نظرهای دیگران، باید منبع آن­ها را نیز معرفی کرد. این چند کار چند فایده دارد که برخی از آن­ها عبارت­ اند از: 1- خود محقق، برای مراجعه ­ی بعدی به آن منبع، نشانی دارد. 2- خواننده برای اطلاعات تکمیلی می ­تواند به آن منبع مراجعه کند. 3- محقق حق مؤلفان دیگر را ادا می­ کند و نقل سخن خوب از آنان تجلیل از آن­هاست. 4- سخن ناحق مؤلفان به خودشان نسبت داده می ­شود.

2-   محقق می­ کوشد تا داده­ های صادق را گردآوری کند. در کل، زبان علمی با صداقت کاملاً عجین است. زیرا محقق با زبان حال خود مدعی شده است که قدری بهتر از دیگران بحث خود را در­می­یابد و حرفی برای گفتن دارد.

3- انسان­ها برای تحقیقات مکتوب اهمیت و ارزش خاصی قایل می ­شوند و  این جایگاه برای آنچه به کتابت درمی­ آید، امری طبیعی و عرفی است. در حدیثی از امام صادق^{علیه­ السلام} آمده است: «اُكْتُبْ وَ بُثَّ عِلْمَكَ فِي إِخْوَانِكَ فَإِنْ مِتَّ فَأَوْرِثْ كُتُبَكَ‏ بَنِيكَ فَإِنَّهُ يَأْتِي عَلَى اَلنَّاسِ‏ زَمَانُ هَرْجٍ لاَ يَأْنَسُونَ فِيهِ إِلاَّ بِكُتُبِهِمْ»‏؛ «بنویس و علم خود را در میان دوستانت منتشر کن و اگر از دنیا رفتی، کتاب ­هایت را به فرزندانت بسپار تا به نسل بعد برسانند؛ زیرا روزگار آشفته­ ای خواهد آمد که مردم جز با کتاب­هایشان نمی ­توانند همدم باشند». (محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، ج1، ص52، باب روایة الکتب و الحدیث)

ازاین­رو، محقق برای پاسداری از این ارزش همواره باید بهترین چیزها و نکته­ های اصیل، معتبر و غیرتکراری را در تحقیق خود بگنجاند. در غیر این­صورت، بنا کردن نتایج بر مقدمات ضعیف، غیرمنطقی است؛ زیرا نتیجه تابع اخس (پست­ترین یا ضعیف­ترین) مقدمات است. بنابراین، هر سخنی که در تحقیق می آید یا باید مستندسازی شود و یا مستدل­سازی؛ از سوی دیگر، در حدیثی از حضرت علی ^{علیه­ السلام} آمده است: «الکتب بساتین العلماء»؛ «کتاب­ها محل گشایش روحی اهل علم و دانش­اند». (عبدالواحدبن­ محمدتمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، ص49)

4-  باید حریم منابع را حفظ کرد؛ چنان که حریم و ارزش گلستان را باید نگاه داشت. این گلستان به درختان و گل­های نو و تازه نیاز دارد تا پاسخ­گوی نیاز­های انسان باشد. کتاب­­ها، هم عاملی برای تغذیه­ ی روح، و تنوع و انبساط روحی است، و هم عاملی برای زدودن جهل و عقب­ ماندگی. از این­رو، آن­ها که قلم تحقیق را به دست می­ گیرند باید مواظب باشند که به صفا، صداقت و اعتبار طبیعی قلم خدشه ­ای وارد نکنند.