شيوه خلاصه نويسي
1. تعریف:
تلخیص و یا خلاصه نویسی به معنای فشرده نمودن و کاهش دادن حجم نوشته است بدون آنکه به هدف و پیام اصلی اثر آسیب وارد سازد و از آنجا که چکیده نویسی یک فن و یک تخصص است طبعاً ویژگی ها و شرایط و شیوه هایی دارد که کوتاه ترین راه دستیابی به آن تمرین کردن و تلخیص مکرر نوشته ها می باشد.
2. اهداف و فوائد تلخیص:
به اختصار به موارد ذیل میتوان به عنوان اهداف و فوائد تلخیص اشاره نمود:
أ ) معرفی و ایجاد انگیزه برای مطالعه اصل نوشته.
ب) یادگیری و تثبیت نسبتاً پایدار مطالب.
ج) سهولت در مطالعه مجدد و مرور بر مطالب.
د) صرفه جوئی در صرف وقت و دستیابی به بیشترین مطالب در کمترین حجم.
ه) ایجاد مهارت در نویسندگی برای چکیده نویس بویژه اگر متون ادبی تلخیص نماید.
و) استفاده از خلاصه نویسی در تدریس و سمینارها، کنفرانسها، سخنرانیها و تدوین کتاب و مقاله.
3. انواع تلخیص:
أ) تلخیص تفصیلی: در این فشرده نویسی تمام اثر از جهت کمی و کیفی تلخیص می گردد به گونه ای که خواننده از مراجعه به اصل کتاب و یا مقاله بی نیاز باشد، این قسم اثر دشوارترین انواع تلخیص است.
ب) تلخیص آزاد: در این تلخیص هدف معرفی کتاب و نکات اساسی آن به خواننده است لذا انسجام مطالب لحاظ نمی شود بلکه موارد مهم اثر را از متن اثر گلچین میشود.
ج) تلخیص علمی: به منظور فهم اصول و مبانی و قواعد موجود در نوشته، اهداف و نتایج اثر بیان می شود بدون آنکه مطالب آن تلخیص گردد.
د) تلخیص انگیزهای: طرح بخش کوچکی از مباحث مهم نوشته به منظور ایجاد انگیزه مراجعه به اصل نوشته مانند آنچه برخی از ناشرین نسبت به معرفی آثار انجام میدهند.
ه) تلخیص فهرستی: اگر خلاصه اثر به شکل فهرست تفصیلی موضوعات انجام پذیرد تلخیص فهرستی گویند.
4. شرائط تلخیص:
آنچه به عنوان شرائط تلخیص ذکر می شود مربوط است به ردیف (1) از انواع تلخیص.
در چکیده نویسی علاوه بر ضرورت آشنایی با موضوع و آگاهی از شیوه های تلخیص و وجود حوصله، شرائط ذیل را نیز باید لحاظ نمود:
أ) جمله بندی چکیده از چکیده نویس باشد و از فشرده کردن عین عبارات متن پرهیز نماید.
ب) چارچوب اصلی متن در هنگام خلاصه نویسی محفوظ باشد.
ج) ضمن حفظ پیوستگی مطالب فرازهای اصلی استخراج گردد.
د) جملات و عباراتی که واژه ها و یا ترکیب کلمات موضوعیت دارد (مانند آیات) باید عیناً در گیومه و یا پاورقی ذکر شود.
ه) خلاصه براساس ترتیب متن اصلی انجام پذیرد.
و) منابع و مآخذ در پاورقی درج شود.
ز) در هر بخشی از خلاصه شماره صفحات متن خلاصه شده در پاورقی آورده شود تا مراجعه به متن اصلی به آسانی امکانپذیر باشد.
ح) در تلخیص علاوه بر بیان فشرده مطالب به روش به کار گرفته شده در پژوهش اثر نیز اشاره شود.
5. مراحل اجرائی تلخیص:
یک تلخیص مفید و مطلوب مشتمل بر مراحل زیر است:
مرحله اول: تعیین عناصری چون هدف، روش، حجم و خواننده خلاصه، که با توجه به نقش هر یک از عناصر در کمیت و کیفیت تلخیص، چکیده نویس باید قبل از آغاز به خلاصه نویسی عناصر فوق را تعیین کند تا بر اساس آن اقدام نماید.
مرحله دوم: مطالعه اجمالی متن: مطالعه اجمالی این امکان را بدست می دهد که چارچوب کلی اثر مشخص شود و زمینه مطالع تفصیلی و علامتگذاری برای تلخیص فراهم گردد.
مرحله سوم: مطالعه تفصیلی و علامتگذاری، پس از مطالعه اجمالی اقدام به مطالعه تفصیلی می شود و با گذاشتن علامت، مطالب اساسی از مطالب فرعی و غیرضروری تفکیک می گردد، این مرحله عمده ترین مرحله در کار تلخیص است.
مرحله چهارم: یادداشت مطالب: در این مرحله مطالب علامتگذاری شده نوشته و یادداشت می شود.
مرحله پنجم: کنترل: متن یادداشت برداشته شده با متن اصلی مطابقت داده شود که این تطبیق باید از ابعاد مختلف انجام پذیرد، توجه به ترتیب مطالب و تطبیق محتوائی خلاصه با متن اصلی و پالایش خلاصه از زواید و درج تمام نکات اصلی در این کنترل دنبال می شود.
مرحله ششم: تنظیم و تدوین خلاصه: در این مرحله باید تلخیص از تقدم و تأخر مطالب و عناوین اصلی و فرعی و ارتباط مطالب و رابطه آنها با متن اصلی منظم گردد بعلاوه از جهت صفحه آرایی، پارگرافبندی، انتخاب عناوین مناسب، علامتگذاری، ویرایش ادبی مطالب، درج اطلاعات لازم در روی جلد و خلاصه از یک نوشته کامل و تدوین یافته چیزی کم نداشته باشد.
|