ذی الحجة

همه ی ماه ها، از آن خداست و همه روزها یوم الله است. ماه ذی الحجة ماهی است که حوادث تلخ و شیرینی در آن ثبت شده اند. روزهای ماندگاری از شیرین ترین روزهای تاریخ اهل بیت (علیهم‌السلام) تا وقایعی جانسوز در خاندان عترت پیامبر اعظم (علیهم السلام) همگی در کنار هم جمع شده اند.

ذی الحجه یعنی ماهی که در آن حج انجام می شود و حاجیان برای اعمال حج رهسپار کعبه ی عشق در سرزمین مکّه می شوند. بر هر مسلمان مستطیعی واجب است که در طول عمر خود یک بار حج را به جای آورد و اگر کوتاهی نماید بر اساس روایات اسلامی همچون یهودیان محشور خواهد شد! یعنی حج گزاردن نشانه ی مسلمانی است و کسی که واجب الحج بوده است و از آن غفلت نماید شرط مسلمانی را از خود سلب نموده است! حال که حج این قدر اهمیت دارد معلوم می شود که این ماه مخصوص حج گزاردن نیز ماهی واجب التعظیم است.

1 ذی الحجه- سالروز پیوند آسمانی

حضرت علی (علیه السلام)  با حضرت فاطمه (سلام الله علیها)

در روز اول آخرین ماه قمری حضرت علی بن ابی‌طالب (علیه السلام)، پیشوای پارسایان با حضرت فاطمه بنت محمد  (صلی الله علیه و آله و سلم) برترین بانوی جهان پیمان عشق بست و خدا، والاترین فرستاده خویش را بر این پیمان گواه گرفت. برکت این ازدواج، عمری به گستردگی آفتاب دارد؛ هم چنان که یاد و نام آن در تاریخ برای همیشه ماندگار شد که امروز نیز جهان از پرتو انوار رحمت و عنایت تنها باقیمانده از دامان حضرت زهرا (علیها السلام) زندگی می‌کنند.

نگاهی به نحوه آشنایی، خواستگاری، ازدواج، مهریه و مراسمات مربوط به پیوند انسان‌های بزرگ و معصوم بسیار مهمتر از خود آن اتفاق است. یکی از این پیوندها، ازدواج حضرت زهرا (علیها السلام) و حضرت علی (علیه السلام) به عنوان برترین بانوان و مردان عالم هستند و یادآوری این مناسبت در هرسال در واقع تذکر و یادآوری الگوها و معیارهایی است که در زندگی آنان برای ما به ویژه برای نسل جوان است.

در جریان ازدواج آن دو بزرگوار که به فرموده حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) خداوند فاطمه را به ازدواج علی در آورد نکات بسیار مهم آموزشی و الگویی وجود دارد که از آن جمله می‌توان به؛ کفو و همتا بودن، خواستگاری بدون واسطه، قناعت، دوری از اشرافی گری و تجملات، سخت نگرفتن بر همدیگر، ملاک قراردادن معیارها و خصوصیات معنوی و دینی و اخلاقی، مهریه پایین، بنا کردن زندگی بر پایه محبت و عشق واقعی از روی شناخت، حجب و حیا و... اشاره کرد. به این خاطر است که یک پیوند با این ویژگی‌ها پیوند آسمانی لقب می‌گیرد که رضایت خدا و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در آن وجود دارد.(1)

1.  یوسفی غروی، محمد هادی؛ تاریخ تحقیقی اسلام، ج 2، ص 250

7 ذی الحجه – شهادت امام محمد باقر (علیه السلام) 

نام مبارک امام پنجم محمد بود . لقب آن حضرت باقر يا باقرالعلوم است، بدين جهت که : دريای دانش را شکافت و اسرار علوم را آشکارا ساخت. القاب ديگری مانند شاکر و صابر و هادی نيز برای آن حضرت ذکر کرده اند که هريک باز گوينده صفتی از صفات آن امام بزرگوار بوده است .

کنيه امام " ابوجعفر " بود . مادرش فاطمه دختر امام حسن مجتبی (علیه السلام) است . بنابراين نسبت آن حضرت از طرف مادر به سبط اکبر حضرت امام حسن (علیه السلام) و از سوی پدر به امام حسين (علیه السلام) می رسيد . پدرش امام زين العابدين ، علی بن الحسين (علیه السلام) است.

امام محمد باقر (علیه السلام) در روز جمعه پنجم ماه رجب 57 هجری یا به روایتی دیگر سال 56 هجری، در مدینه به دنیا آمد و در روز دوشنبه هفتم ذی حجه 114 هجری، با توطئه هشام مسموم شد و چشم از جهان فروبست . پيکر مقدسش را در قبرستان بقيع - کنار پدر بزرگوارش - به خاک سپردند. بنابراین، آن حضرت 57 سال در این جهان زیست. از این مدت چهار سال با جدش امام حسین (علیه السلام) و پس از وی 35 سال با پدرش زندگی کرد و هجده سال بقیه عمرش را به تنهایی به سر برد. بنابر روایتی که در کافی از قول امام صادق (علیه السلام) نقل شده است، وی 19 سال و دو ماه بیش از پدرش زیسته است و در همین دوران، مامت شیعیان را عهده دار بوده است. امام باقر (علیه السلام) در مدت امامت خود چند صباحی از خلافت ولید بن عبد الملک و نیز خلافت سلیمان بن عبد الملک و عمر بن عبد العزیز و یزید بن عبد الملک را درک کرد و سرانجام در روزگار خلافت هشام بن عبد الملک به شهادت رسید.

9 ذی الحجه- روز عرفه 

نهم ذي‏ الحجه به عنوان روز عرفه و از اعياد بزرگ اسلامي به شمار مي‏رود، گرچه به اسم عيد ناميده نشده است. در اين روز خداوند متعال بندگان خود را به عبادت و اطاعت خود فراخوانده، و سفره جود و احسان خود را براي بندگان خود گسترانده است. از ظهر اين روز، زائران خانه‏ خدا در صحراي عرفات وقوف مي‏ كنند و براي اين وقوف، فضايل بسياري ذكر شده است. آنان در غروب اين روز، به مشعرالحرام مي‏ روند و خود را براي ساير مناسك پر شكوه حج آماده مي ‏كنند.

براي اين روز ادعيه بسياري ذكر گرديده كه از آن ميان قرائت دعاي امام حسين( علیه السلام) كه در كتاب مفاتيح الجنان مندرج است و نيز دعاي امام زين‌العابدين (علیه السلام) كه در كتاب شريف صحيفه سجاديه موجود است، بيش از همه مورد تاكيد قرار گرفته است. در ادامه به احاديث متناسبي براي اين روز شريف اشاره مي‌شود:

قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم): ما مِن يَومٍ أكثَرَ أن يُعتِقَ اللَّهُ فِيهِ عَبدَاً مِنَ النّارِ مِن يَومِ عَرَفَةَ ؛ خداوند در هيچ روزي به اندازه روز عرفه، بندگان را از آتش دوزخ نمي‏ رهاند.(1)

قال رسول‌الله (صلی الله علیه و آله و سلم): إنَّ‌اللَّهَ يُباهِي‌مَلائِكَتَهُ عَشِيَّةَ عَرَفةَ بِأهلِ عَرَفَةَ فَيَقولُ: اُنظُروا إلي عِبادي أتَوني شُعثاً غُبراً؛ خدا در غروب عرفه نزد فرشتگانش به اهل عرفه مي‏ بالد و مي‏ گويد: بندگانم را بنگريد! ژوليده و غبار آلود، نزد من آمده‏ اند.(2)

قال علي (علیه السلام): مِنَ الذُّنوبِ ذُنوبٌ لاتُغفَرُ إلّا بِعَرَفَاتٍ؛ برخي از گناهان جز در عرفات بخشوده نمي ‏شوند.(3) 

1.  صحيح مسلم، ج 4، ص 107
2.  مسند أحمد، ج2، ص224
3.  دعائم الاسلام ، ج 1 ، ص 294

10 ذی الحجه- عید سعید قربان 

عید قربان یا عید الاضحی )روز دهم ذی حجه(  از عیدهای بزرگ مسلمانان است. بنابر روایات دینی، در این روز فرمان خدا براى ذبح اسماعيل به ابراهيم خلیل صادر شد. او اسماعيل را به قربانگاه برد ولی جبرئيل همراه با «قوچى» فرود آمد و ابراهيم آن را به جای اسماعیل قربانی كرد. سنّت قربانى در روز عید قربان در سرزمین منا به یاد آن رخداد است. مسلمانانی که به زيارت خانه خدا برای اعمال حج می‌روند، طبق شروطی وظیفه دارند در منا قربانی کنند.

عبادت در شب و روز عید قربان بسیار سفارش شده و احیای شب عید قربان به دعا و نماز و نیایش بسیار پر فضیلت است. در روز عید قربان اعمالی مانند غسل، نماز عید قربان و قربانی کردن، زیارت امام حسین (علیه السلام) و خواندن دعای ندبه استحباب دارد. روزه گرفتن در عید قربان مانند عید فطر حرام است.

عید قربان در کشورهای اسلامی، تعطیل رسمی است و مسلمانان در این روز جشن می‌گیرند

15 ذی الحجه- ولادت امام علی النقی (علیه السلام) 

حضرت امام هادي (علیه السلام) دهمين چراغ فروزان هدايت، در نيمه‏ ذي حجّه‏ سال 212 ق در قريه‏اي در نزديكي مدينه به دنيا آمدند. مادر آن حضرت سَمانه معروف به سيّده مي‏باشد. ابوالحسن ثالث كنيه‏ حضرت و هادي، نقي، مرتضي، فقيه، امين و متوكل، از القاب آن امام هستند.

مُعتَصِم، واثق، متوكل، مُنتَصَر، مُستَعين و مُعتزّ از خلفاي دوران حيات امام هادي (علیه السلام) بودند. پنج فرزند براي آن حضرت ذكر شده است. امام هادي (علیه السلام) پس از شهادت پدر بزرگوار خود، در سن هشت سالگي به امامت رسيدند. آن حضرت در همان دوران خردسالي، آن چنان از علم و هوشياري و كمالات فوق العاده‏اي برخوردار بودند كه اطرافيان را حيران مي‏نمود. امام دهم، همچنين در راستاي انتشار مكتب تشيع به تربيت شاگردان متعددي پرداختند كه عبدالعظيم حَسَني، ابن سِكّيت اهوازي، ابوهاشم جعفري، جعفر بن سهيل و اسماعيل بن مهران از آن جمله‏اند.

عبد اللَّه بن المبارك: و كانَ [الإمامُ الهادي علیه السلام] أطيَبَ النّاسِ بَهجَةً و أصدَقَهُم لَهجَةً؛ امام هادي خوش‏روترين و راست‏گوترين مردم بود.(1) 

1. مناقب آل أبي طالب، ج 3، ص 338

18 ذی الحجه- عید سعید غدیرخم 

روز هيجدهم ذي الحجّه، از ايام الله و از عيدهاي بزرگ اسلام و جهان تشيع است وروزي به بزرگي و شرافت آن،در ميان كل روزها و سال ها وجود ندارد.

از امام صادق (علیه السلام) روايت شد: و يوم الغدير افضل الأعياد، وهو ثامن عشر من ذي الحجّه؛(1) عيد غدير،برتروافضل عيدهاست و آن، هيجدهم ذي حجّه مي باشد.

اين روز، به خاطر رويدادهاي مهم و سرنوشت سازي كه براي برخي از پيامبران،از جمله پيامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) و تعيين جانشين منصوب خداوند متعال براي آن حضرت به وقوع پيوست، عظيم ترين و شريفترين روز سال محسوب مي گردد و دوستداران اهل بيت (علیهم السلام) و مسلمانان حقيقت گرا را غرق در شادي و شادماني مي كند.

ماجرا بدین گونه بود که: در سال دهم هجرت، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به حج رفت و احکام آن را به مردم آموزش داد. به هنگام بازگشت از مکه، در استراحتگاه جُحفه و در غدیر خم، به امر خدا مردمان را گرد آورد و در آن مجمع سترگ، امام علی (علیه السلام) را به جانشینی خود به آنان شناساند و فرمود: «هر کس من مولای اویم، علی مولای اوست». البته جانشینی علی (علیه السلام) سال ها پیش در مکه و در جمع خاندان هاشم انجام گرفته بود، ولی در غدیر، به اطلاع عموم رسید.

درباره اين روز،كتاب هاي زيادي نوشته شدكه مهمترين و مستدل ترين آن ها،كتاب شريف "الغدير" تأليف مرحوم علامه اميني(ره)است. 

1. شيخ صدوق، الخصال، ج2،ص 394.

24 ذی الحجه- روز مباهله

پس از فتح مكه معظمه و طائف و مسلمان شدن اهالي يمن و عمان، تقریبا تمامي مناطق جزيرة العرب در پوشش نظام اسلامي و حكومت توحيدي پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) قرار گرفت.

اما در اين منطقه بزرگ عربي، اقوام، قبايل و طوايفي بودند كه هنوز در برابر اسلام، تسليم نشده و يا حتي دشمني و فتنه انگيزي مي كردند.

منطقه نجران، كه در حد فاصل حجاز و يمن قرار دارد، در عصر پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، تنها منطقه مسيحي نشين حجاز بود كه مسيحيان مقيم آن، با پشتيباني هاي كشورهاي مسيحي شاخ و شمال آفريقا و قيصر روم، ادامه حيات مي دادند.

پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) براي بزرگان اين منطقه نامه هايي ارسال كرد و آنان را به پذيرش دين اسلام و يا پرداخت جزيه[ماليات ويژه اهل كتاب] فرا خواند.

سران مسيحي نجران درباره نامه پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به مشورت پرداخته و با افراد زيادي در اين باره گفتگو كردند. ولي به خاطر تبليغات و فضاي ويژه مسيحيان در آن منطقه،آنان هيچ يك از پيشنهادهاي رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را نپذيرفتند و براي رفع اين معضل،سه تن از بزرگان نجران به همراه ده تن از مسيحيان نجران عازم مدينه منوره شده تا با رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به گفتگو بپردازند و راه حلي پيدا نمايند.

آنان، پس از ورود به مدينه منوره، وارد بر پيامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در مسجد النبي شدند،

پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) با آنان در باره توحيد و شرك، نحوه آفرينش حضرت عيسي (علیه السلام) و ارتباط وي با خداي سبحان و باطل دانستن عقايد مسيحيان گفتگو كرد،امّا سران نجران گفتار آن حضرت را نپذيرفته و بر عقايد باطل خويش اصرار ورزيدند.

آنان، براي فرار از پذيرش حق،پيشنهاد مباهله دادند. بدين معنا كه دروقت معين، در جايي به عبادت و راز و نياز به درگاه خداوند متعال پردازخته و بر طرف مقابل نفرين كنند تا خداوند متعال، بر دروغ گو و باطل گرا عذابي نازل كرده و او را نابودسازد.

در همين زمان بر پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آيه اي نازل شد و از مباهله با مسيحيان استقبال كرد. فَمَن حاجَّكَ فيهِ مِن بَعدِ ما جا ئَكَ مِنَ العِلم فَقُل تَعالوا نَدعُ اَبنائَنا وَابنائُكُم...(1) بنا بر اين، طرفين به مباهله رضايت داده و قرار شد در روز ديگر، در مكاني در بيرون شهر مدينه گرد هم آمده و اقدام به مباهله نمايند.

سران نجران،پيش از رسيدن به مكان مباهله به يكديگر گفتند: اگر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) با فرماندهان و ياران خود به مباهله آمد،معلوم است كه مقاصد دنيوي دارد و از رسالت و نبوت او خبري نيست و ما بايد با وي مباهله كنيم. اما اگر با فرزندان و اهل بيتش براي اين كار اقدام كرد، دانسته مي شود كه او مقاصد دنيوي ندارد و قصدش هدايت و راهنمايي انسان ها از جهالت و كفر و شرك است. در آن صورت،مباهله كردن با او خطر ناك است و بايد به او ايمان آورد و يا حداقل با وي مصالحه كرد.

موعد مقرر فرا رسيد و پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) به همراه دخترش حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) و دامادش حضرت علي (علیه السلام) و دو سبطش حضرت امام حسن (علیه السلام) و حضرت ابا عبدالله الحسين (علیه السلام) از مدينه حركت كرد و به جايگاه مقرر رفت. مسلمانان مدينه نيز آن حضرت را مشايعت كرده و با ذكر صلوات،سلام و تكبير،آنان را همراهي مي نمودند.

مسيحيان نجران، زود تر از پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در مكان مقرر اجتماع كردند. آنان همين كه ديدند پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) نزديكترين اقربا و اهل بيت ويژه خويش را براي مباهله آورد،احساس خطر كرده و از مبارزه و مباهله با آن حضرت منصرف شدند و منظره زيبا و نور بخش حضور پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به همراه امام علي(علیه السلام) و فاطمه زهرا (سلام الله علیها) و حسنين (علیهما السلام) آنان را مات و مبهوت كرد. به ناچار از مباهله سر باز زده و به آن حضرت پيشنهاد مصالحه دادند.

بدين ترتيب در برابر عظمت و حقانيت دين مبين اسلام سر فرود آورده و به يكي از پيشنهاد پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) يعني پرداخت جزيه و كمك به مسلمانان در جنگ با دشمنان اسلام، رضايت دادند و صلحنامه اي دراين باب تحرير كرده و طرفين امضا نمودند.

اين واقعه، علاوه بر اين كه يكي از معجزات بزرگ پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) است،دليل روشني بر حقانيت و معصوميت خاندان پاك رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) يعني حضرت علي، حضرت فاطمه ،امام حسن و امام حسين(صلوات الله عليهم اجمعين)مي باشد.(2) 

1. سوره آل عمران(3)، آيه 61
2. مسار الشيعه ،شيخ مفيد،،ص22 ؛ الارشاد،شيخ مفيد، ص151 ؛ الاقبال بالاعمال الحسنة،سيدبن طاووس،ج2، ص310؛ تاريخ ابن خلدون، ج1،ص451 ؛زندگاني چهارده معصوم ترجمه اعلام الوري ،علامه طبرسي،ص190 ؛ منتهي الآمال، شيخ عباس قمي، ج1،ص93 و فرازهايي از تاريخ پيامبر اسلام(ص)، جعفر سبحاني،ص495

25 ذی الحجه- روز نزول سوره دهر

پس از آن كه امام علي( علیه السلام) و حضرت زهرا (سلام الله علیها) براي برآورده شدن حاجت خويش(شفای بیماری حسنین علیهما السلام)، سه روز روزه را نذر كرده بودند و نوبت به اداي آن رسيد، در سه روز متوالي مسكين و يتيم و اسيري به دَرِ خانه آن‏ها آمدند و غذايى طلب كردند. آن بزرگواران غذاي خود را به آن‏ها داده و تنها با آب، افطار نمودند. در اين هنگام بود كه وحي بر پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شد و سوره‏ دهر(انسان) در شأن امام علي (علیه السلام) و حضرت زهرا (سلام الله علیها) و حسنين (علیهما السلام) نازل گرديد.