معاون پژوهش مدرسه علمیه الزهراء علیهاالسلام گفت: کارگاه تدوین مقاله علمی پژوهشی با ارائه حجت الاسلام و المسلمین دکتر اسلام پور کریمی در تاریخ ۲۰ و ۲۱ تیرماه ۱۴۰۱ برگزار گردید.

در این کارگاه دکتر اسلام پور با اشاره به چهار ضلع مهم یک مقاله گفت:

 چهار ضلع مهم یک مقاله عبارتند از: مهارت‌ قلم، مهارت‌ مطالعه، مهارت‌ تفکر مانند تفکر خلاق، تفکر انتقادی و اصول فنون تحقیق

وی درخصوص آسیب‌های تحقیقات اظهار داشت:  خلط بین موضوع و مسئله، برخورد موضوع‌ محورانه با مقاله و پایان‌نامه، ندانستن روش‌های مطالعه محققانه، بی‌مسئلگی و عدم اهتمام کافی به پیشینه‌خوانی و عدم مهارت در روش پیشینه‌نویسی، مشکل در تبیین مسئله، عدم تعیین سؤالات فرعی، پردازش ضعیف و به کارنبردن تفکر در تحقیق، ضعف شدید قلم از جمله این آسیب ها می باشد.

دکتر اسلام پور افزود: هر گاه یک موضوع عام انتخاب کنیم و سعی کنیم ابعاد متعدد آن را با توجه به مقولات متعدد بررسی کنیم، تتبع موضوع‌ محور انجام دادیم. در این نوع تحقیقات، سؤال اصلی ما بیش از یکی است اما اگر مشخصا بر یک دغدغه علمی مشخص تمرکز کنیم و در صدد پاسخ به آن در قالب یک سؤال اصلی برآییم، تحقیق ما مسئله‌ محور است.

این پژوهشگر علوم اسلامی با توجه به اهمیت  تبیین مسئله یا تعریف مسئله تصریح کرد: تبیین مسئله یا تعریف مسئله عبارت است از بیان چند جمله که ناظر به واقعیات و مسلمات و یا مبانی و بدیهیات است و بعد از آن به یک خلأ یا شکاف یا ناسازگاری یا تناقض و یا امر غیرعادی یا غیر قابل انتظار اشاره کنیم و بعد از یک شیب ملایم به یک سؤال مهم ختم کنیم که همان سؤال اصلی است و از عنوان تحقیق گرفته می‌شود. توصیه می‌شود تعریف مسئله را با کلمه «بدون تردید» شروع کنیم و در وسط آن از «اما» استفاده کنیم و در آخرش سؤال اصلی را با این عبارت بیاوریم: «از همین رو، تحقیق حاضر در صدد پاسخ به این سؤال محوری است که …..؟»

برای تبیین مسئله باید در قالب یک پاراگراف نوشته شود . پاراگراف محل تجمع چند جمله است که معنا و مفهوم واحدی را می رساند. هر پاراگراف از یک زاویه مسئله شروع می شود و تا پایان ادامه پیدا می کنند. و ویژگی یک پاراگراف خوب آن است که حجمش از ۱۵۰ کلمه بیشتر نباشد.

 حجت الاسلام و المسلمین کریمی جایگاه سوال در طرح تحقیق را مهم دانست و گفت: حالت سؤالی درآوردن عنوان مقاله را، سؤال اصلی می‌گویند و به ابعاد مهم سؤال اصلی سؤال فرعی می‌گویند. می‌توان گفت که رابطه سؤالات فرعی به سؤال اصلی همواره رابطه افراد به کلی یا اجزاء به کل است. سؤالات فرعی باید کافی، بدون تداخل و مترتب بر هم باشند.

این استاد حوزه و دانشگاه باتوجه به اهمیت چکیده در معرفی یک پژوهش خاطر نشان کرد: چکیده آخرین کاری است که محقق آن را تهیه و تدوین می‌کند. یک متن بسیار خلاصه‌ای است که شامل عناصر مهم تحقیق است و در ابتدای مقالات  نوشته می‌شود تا در وقت مطالعه محققان بعدی صرفه‌جویی شود. طبیعی است که برخی عناصر در خود تحقیق هست و در چکیده نیز هست؛ علتش این است که فلسفه وجودی چکیده فرق دارد و برای اطلاع‌رسانی سریع به خواننده است. از این رو، نباید پرسید یا اعتراض کرد که فلان چیز در چکیده تکرار شده است.

حجت الاسلام و المسلمین اسلام پور، بارش فکری را نقطه قوت تحقیق دانست و گفت: حالت رهاسازی و آزادسازی ذهن از هر قید و بندی که به رگبار و طوفانی از سؤالات یا پیشنهادات یا راه‌حل‌ها منجر می‌شود بارش فکری می گویند و فایده آن این است که تمام زوایای مسئله کشف می شود.

وی افزود: براي بارش فکري ابتدا يک دايره بکشيد و در درون آن موضوع يا عنوان را بنويسيد. سپس با تمرکز بر همان اطلاعاتي که داريد و به صورت جزئی هر چه به ذهنتان می آيد سؤال طرح کنيد و سعی کنيد سؤالات جزئی باشند و در اين مرحله اصلا به دسته‌بندی و ترتيب سؤالات فکر نکنيد. بارش فکری در جاهای زيادی حتی در غير عرصه پژوهش نيز کاربرد دارد. در پژوهش گاهی موضوع و بعد از عنوان را با بارش فکری به صدها سؤال تجزيه مي‌کنيم. بعد از آنکه تعداد بسیاری ایده در زمان کوتاهی جمع‌آوری شد به مرحله پیرایش و آرایش می‌رسیم و همان طور که گفته شد به حذف بی‌ربط‌ها و دسته‌بندی مربوط‌ها می‌پردازیم.

این استاد و پژوهشگر دینی به تفاوت‌های پژوهش موضوع محور با مسئله محور پرداخته و بیان کرد: احتمال نوآوری در پژوهش موضوع‌ محور به‌شدت کاهش می‌یابد؛ اما در پژوهش مسئله‌ محور احتمال نوآوری افزایش می‌یابد. ارتباط مطالب در مسئله‌ محوری خیلی زیادتر از ارتباط مطالب در موضوع‌ محوری است. از حیث تمرکز، تحقیق مسئله‌ محور از تمرکز زیادتری برخوردار است. از حیث ضرورت احاطه محقق بر اطراف و ابعاد بحث، در مسئله‌ محوری این احاطه و تسلط و توانمندی باید بیشتر باشد. از لحاظ جذابیت، مسئله‌ محوری بیشتر مورد استقبال است.

حجت الاسلام و المسلمین اسلام پور افزود: عنوان تحقیق موضوع‌ محور کلی است و دیگران را گیج می‌کند؛ به طوری که تا اصل تحقیق را پیدا نکنند و نخوانند متوجه نمی‌شوند محقق چه گفت و چه نگفت؛ از همین رو، گاهی محققان بعدی مقالات و پایان‌نامه‌های موضوع‌ محور را به خاطر ابهام در اطلاع‌رسانی در مرحله عنوان، سرزنش می کنند اما عنوان در مسئله‌ محور جزئی و شفاف کنندۀ هدف است.

این پژوهشگر و استاد حوزه درخصوص اهمیت عنوان تحقیق گفت: اولین کلمه عنوان شما مهم است و باید تنها با یکی از سؤالات سیزده‌گانه که در ذیل به آنها اشاره می‌شود، هماهنگ باشد.

چیستی، وجود، علائم، علل، کجا، کی، چقدر، چطور، نقش ها، چه چیزهایی بر آن اثر می گذارد، رابطه ها، مولفه ها، وضعیت

وی افزود:  این الگو که ما چند سالی از آن استفاده می‌کنیم و توانستیم به‌درستی بین تحقیقات مسئله‌ محور و موضوع‌ محور تفکیک کنیم با قدری مسامحه می‌توان گفت در مورد همه تحقیقات قابل اجرا است. در تبیین مسئله نیز بر همین کلمه اول باید تأکید بیشتری داشته باشید.‌ این کلمۀ اول منجی شماست. همین عنصر اول، شما را از موضوع‌ محوری نجات می‌دهد و به مسئله‌ محوری نایل می‌سازد. به طور قطع، مهم‌ترین نکته‌ای که تمام تحقیق شما را تحت الشعاع قرار دهد همین نکته است. 

 حجت الاسلام والمسلمین اسلام پور اظهار داشت: معمولا یک عنوان از سه قسمت تشکیل می‌شود که عبارت‌اند از: قسمت مسئله‌ساز+ موضوع عام+قید یا قیود محدود کننده. موضوع عام معمولا در وسط قرار می‌گیرد. قسمت مسئله ساز عنوان که عبارتند از چیستی، هستی، علل و عوامل ایجادی آن، علائم، کجا،کی، چقدر و … را ابتدا مشخص کنید سپس با مراجعه به کلمات حاکی از آن سؤال، کلمه مناسبی برای ابتدای عنوان خود انتخاب کنید.

وی در پایان خاطرنشان کرد: کلماتی همچون بازخوانی، بررسی، پژوهشی در باب، تأملی بر، تحقیقی در باب، جستاری در ، سیری کوتاه در، کندوکاوی در ، کنکاشی در و.. کلمات لغو و نادرست در اول عنوان می باشند.